Зүйр үг
орвол зайгүй [зүйр үг]
(нэг зүйлийг олонтоо давтвал ад болно) алив нэгэн юм руу чиглэн одож дотор нь байх мод руу орох (мод чиглэн одож модонд байх), уул руу орох (уул чиглэн одож хүрэх), хонь гол руу орох (хонь голын зүг бэлчиж хүрэх) дэс дараа бүхий зүйлийн дотор байр эзлэх байранд орох (тэмцээн уралдаан зэрэгт эхний хэдэн байранд багтах), тэргүүнд орох (нэгдүгээр байр эзлэх), урд нь орох (а.өмнө нь гарах б.уралдан тэмцэлдэх үедээ хэн нэгний түрүүнд гарах) ямар нэгэн газарт очих, хүрэх сум орох (сумын төвд очих), хот орох (хотод хүрэх), нутаг орох (төрж өссөн газартаа очих), гуанзанд орох (бэлэн идэш уушны газарт очиж хооллох), дайсан руу довтлон орох (дайсны зүг довтлон очих) ямар нэгэн зүйлийг туулах, давж гарах онд орох (тухайн жилийг эсэн мэнд туулах), хил нэвтрэн орох (хилийн шугам давах), жил орох зурхай (дорно зүгийн зурхайн ёсны мөчлөгийн жил тохиолдох) энэ жил миний хорин тавны жил орж байна. (ярианы үг, хэллэг), орох зургаан үүд (монгол эмнэлэгт арьс, мах, судас, яс, цул, саа зэрэг зургаан эрхтний өвчин), ацан шалаанд орох (хааш ч үгүй болох, яахаа мэдэхээ болих), урхинд орох (бусдын муу арга мэхэнд автах) ямар нэг зохион байгуулалттай юманд багтах, нийлэх ажилд орох (ажилтай болох), сургуульд орох (сургуульд элсэх), анги дэвшин орох (анги дэвшин суралцах), бүртгэлд орох (бүртгэгдэх, бүртгэлд багтах), намд орох (намын гишүүнд элсэх), цэрэгт орох (цэргийн бүртгэлд хамрагдаж, алба хаахаар болох), тулалдаанд орох (тулалдах хүмүүсийн бүрэлдэхүүнд багтан байлдахаар болох), урван орох (а.өөрийн гэр орноос зайлж өөр айлд очих б.дайсан этгээдийн талд орох, тэрслэх), хүүхэд айлд урван орох (хүүхэд төрсөн гэрээсээ дайжин өөр айлын хүүхэд болох) ямар нэг юмны харъяанд багтах, хамрагдах дансанд орох (дансанд багтах), цалин дансанд оржээ. (ярианы үг, хэллэг), орлогод орох (орлогод тооцогдон тэмдэглэгдэх), тооцоонд орох (тооцоонд багтах), эмд орох (эмийн найрлагад багтах), тоонд орох (бүрэлдэхүүнд багтах), түүхэнд орох (түүхэнд тэмдэглэгдэх), нэр орох (нэр багтах), дансны үдээсэнд орох (хэрэг дарагдах, илрэхгүй болох) зохих чадвар эзэмших хэлд орох (анх үг хэлж сурах), хөлд орох (хүүхэд анх явж сурах), хоолонд орох (а.нялх хүүхэд бор хоол идэж эхлэх б.хоол идэхээр бэлэн идэш, уушны газар руу явах в.хоолны дуршил нэмэгдэх, хоол идэх дуртай болох), гарт орох (а.ажил хэргийг байнга хийсээр дадлагажих б.(шилжсэн утга) бусдын эрхшээлд автах) их хэрэглэгдэх, зарцуулагдах ус орох (ус их хэрэглэгдэх), түлш орох (түлээ түлш их зарцуулагдах), хүч их орох (их хүч хэрэглэгдэх), цаг хугацаа орох (цаг их зарцуулагдах) агаарын тунадас, хур буух бороо орох (хур буух), мөндөр орох (мөсөн тунадас буух), хур орох (хур буух), орох тэнгэрийн орой цоорхой, орсон буурын шил цоорхой (зүйр үг) (сайн ажиглавал тэнгэр муухайрах, буурын ороо орж буй шинж тэмдэг мэдэгддэг), орсон бороо арилдаг, ирсэн гийчин буцдаг (зүйр үг) (а.хурим найрт ирсэн зочдод буцах учрыг айлтгах үг б.эхэлсэн үйл хэрэг хэзээд дуусах учиртай) ажил хэрэг нь цэгцрэх замд орох (а.шулуун замд нийлэх б.ажил хэрэг нь санаснаар болох) нэг зүйл нөгөөдөө уусч шингэх будаг орох (өөр өнгийн будагтай холилдох), амт орох (амттай болох), шүү орох (арьс, шир зэргийг давстай усанд хийж идээлэх), үнэр орох (үнэр шингэх), хүч орох (а.улам исгэлэн амттай болох б.бяр чадалтай болох), цайнд идээ орох (цай аагтай болох, цай идээших), шингэн орох (ямар нэгэн зүйл нөгөө зүйлдээ уусан тархах) халдан дайрах, довтлох хотонд чоно орох (хоттой хонь руу чоно дайрах), дайран орох (хүч түрэмгийлэн довтлох), довтлон орох (цэрэг зэвсгийн хүчээр гэнэт халдан байлдах), мөрдөн орох (мөшгөн дагаж явах), халдан орох (дайрч довтлох), дайсны гүнд цөмрөн орох (дайсны гүнд халдах), аминд орох (а.амь насыг нь аврах б.(шилжсэн утга) алах), голд орох (а.аминд орох б.үнэхээр итгэх), голд ортол хэлэх (үнэхээр итгэмээр үг хэлэх) тухайн зүйл бий болох гэгээ орох (үүр хаяарах), үүрийн тэмдэг орох (үүр хаяарах шинж мэдэгдэх), буурал орох (бууралтаж эхлэх), сэрүү орох (сэрүү унах), тусад орох (тус дэм болж эхлэх), сэхээ орох (ухаан орж ухаарах), өнгө орох (а.үзэмж сайжрах, өнгө сайтай болох гуулин тавгийг арчаад байсан нь өнгө орлоо. (ярианы үг, хэллэг) б.будаг суух в.таргалж тэвээрэх), зүс орох (а.хүний царай төрх өнгөжих б.малын тарга тэвээрэг сайжрах), тэргэнд орох (адгуус малыг тэргэнд хөллөх), нууц байдалд орох (нууц байдалд байх), өрөнд орох (өртэй болох), гол орох (өлсгөлөн үедээ бага зэрэг юм идэх) тухайн шинж чанар бүхий зүйл нэмэгдэх сүү орох (сүү нь нэмэгдэх, сүү элбэгших), жилбэ орох (жилбэ нэмэгдэх), үнэ орох (үнэ нь нэмэгдэх), хүйт орох (улам хүйтэн болох), зориг зүрх орох (зоригтой болох, зориг бадрах), нүд орох (сохор, харалган хүн хараатай болох, хараа нь сайжрах), хэвтэрт орох (өвчин улам даамжирч босч чадахгүй болох) мэдрэлд сэрэгдэн өртөгдөх зүүдэнд орох (зүүдэнд сэрэгдэн мэдрэгдэх), мэдээ орох (а.бадайрч хөшсөн бие махбодь сэргэх, ухаан орох б.хүүхэд хэл, хөлд орох), сэхээ орох (сая ухварлах), ухаан орох (а.хэрсүүжих б.ухаан алдсан хүн сэргэж сэхэх), амь орох (а.амьтай болох, амилах б.(шилжсэн утга) хөлдүү юм гэсэх, хүйтэн зүйл бүлээсэх), бодолд орох (бодогдох), санаанд орох (сэтгэгдэх), үүр түүр бодолд орох (ямар нэгэн зүйл гэнэт цухасхан бодогдох), онгод орох (а.бөө хүн онгодоо дуудан ирүүлж түүндээ хувилах б.(шилжсэн утга) хүний сэтгэл санаа хөөрөх), шүлгийн онгод орох (өөрийн эрхгүй сэтгэл догдлон шүлэг бичмээр болох), орон гаран болох (а.сэтгэл хямарснаас ухаан самуурах б.өтөлж зөнөгтөх) ямар нэгэн зүйл болон хэн нэгэнд итгэж бишрэн дагах үгэнд орох (хэн нэгний хэлсэнээр дуулгавартай байх), эцэг эхийнхээ үгэнд орох (эцэг эхийнхээ хэлсэн үгийг дагаж мөрдөх), дагаар орох (өршөөл нигүүсэлд нь багтах, аяар нь байх), шашинд орох (шашинтай болох, шашинд итгэх), номд орох (аливаа сургаалд бишрэх, уг сургаалыг зөвшөөрөн дагах), бусдын мэдэлд орох (бусдын эрхэнд автагдах), эрхэнд нь орох (хэн нэгний аяар, үгээр нь байх), эрхшээлд орох (хүний эрхэнд автагдах), татагдан орох (ямар нэгэн зүйл болон хүний нөлөөнд автагдан дагах) юманд шунах, дур сонирхолтой болох архинд орох (архи уух дуртай болох), тоглоомд орох (тоглох дуртай болох), өнгөнд орох (ямар нэгэн зүйлийн өнгөнд шунан дурлах) таагүй хэрэг явдалд холбогдох хэрэгт орохял зэмлэлд орох (гэмт хэрэгт холбогдох, хэрэг үйлдсэн хүмүүсийн бүрэлдэхүүнд багтах), хэл аманд орох (а.хэрүүл шуугианд нэр дурдагдах б.(шилжсэн утга) олонд шүүмжлэгдэн хэлцэгдэх), буруу замаар орох (а.буруу зам даган явах б.(шилжсэн утга) зүй бус явдалтай болох), аавынд орох (шоронд суух), урхинд орох (бусдын муу арга мэхэнд автах) хүнтэй суух, гэрлэх хүргэн орох (а.эрэгтэй хүн гэрлэх б.эхнэрээ дагаж хадмындаа амьдрах), бэр орох (эмэгтэй хүн хүнтэй суух) барилдааны үед нөгөө бөхийнхөө хий чөлөөг харж түргэн зуур довтлох монгол бөхийн мэх хөлд орох (барилдаж буй эсрэг бөхийнхөө хөл рүү гэнэт дайрах) оронд, төлөөнд оргүйд орвол охинтой (цэцэн үг) (хүүгүй хэдий ч охинтой (хүүхэдтэй).
ороо нь ороогоороо жороо нь жороогоороо [зүйр үг]
(тохирч таарахаараа нийлэх), ороо морийг уургаар, ууртай хүнийг аргаар (зүйр үг) (аливаа ажил үйлсэд тохирсон арга барилыг нь хэрэглэх) (шилжсэн утга) зээлсэн зүйлээ буцааж өгдөггүй буюу их удааж байж өгдөг зантай өрөнд ороо хүн (бусдаас авсан юмаа буцааж өгөхдөө маш хойрго хүн).
отооч [зүйр үг]
(урдаг нохой сэм гэтэн мяраах зантай байдаг).
өвгөдийн гэрээс хүүхдэд [зүйр үг]
(тухайн өвөл хэрхэн өнгөрч буй нь хаврын улиралд мэдэгддэг, хөгшин настай хүмүүсийн сургаал үр хүүхдэд уламжлагдан үлддэг).
өвслөх газаргүй [зүйр үг]
(хариг хөгшин, бэлчээр муутай гэсэн санаа).
өвчит хүн үхэж амрах [зүйр үг]
(өгцөөтэй хүн өргүй болбол сэтгэл санаа тайвшран амардаг, эдгэхгүй өвчин туссан хүн насан өөд болж биеэ амраадаг).
өөрийн толгой дээр буух [зүйр үг]
(хийсэн муу зүйлийнхээ үйл лайг эдлэх) тухайн хүн, юмны зүг хүмүүс өөдөө (хүмүүсийн зүг) угтах, урьдаас өмнөөс нь өөдөөс нь тосох (урдаас нь тосох), өөд өөдөөсөө харах (бие бие рүүгээ харах), өөдөөс орох (өмнөөс нь зөрж орох), өөдөөс цойлох (урдаас цойлох), өөдөөс өмнөөс (хоршоо үг) (урдаас), өөдөөс хойноос (хоршоо үг) (ар, урдаас) газрын байц, өгсүүр тийш уул өөд (уулын орой тийш буюу уулын зүгт), өөд уруу (хоршоо үг) (дээш доош өгсөж уруудах налуу), өөдөө сөөргөө (хоршоо үг) (нааш цааш), өөдөө сөөргөө явах (нааш цааш хэрэн явах), өөд уруугүй (хаашаа ч хамаагүй, зүг бүрт) усны урсгалын эсрэг, эх тийш гол өөдөө өгсөх (голын эх тийшээ явах) (шилжсэн утга) хүндтэй газар, хоймор өөдөө суух (хоймор суух) (шилжсэн утга) сайн тал нь дэгжих, дээшлэх өөд татах (сайжруулах, дэмжин тэтгэх), өөд болох (а.хоймор, дээшээ суух б.(шилжсэн утга) нас барах), өөд нар харах (өөдлөн дэвжих), толгой өөд татахгүй (зав чөлөөгүй).
өшил дагана [зүйр үг]
(бардам дээрэнгүй байдал өөрт гай болно).
садарч хүн үүд манана [зүйр үг]
(садар самуун занг ёжлосон нь) юмыг амархан жигших, дургүйцэх зантай.
сайн хүний садан олон [зүйр үг]
(сайн хүнтэй хүн бүхэн нөхөрлөдөг).
сайхан [зүйр үг]
(өөрийн гэр орон, аав ээж юунаас ч сайхан) тааламжтай сайхан үнэр анхилан үнэртэх сэнгэнэсэн үнэр (хурц тааламжтай үнэр) хамарт хүйтэн сэрүүн оргих шиг болох сэнгэнэсэн айраг (сэрүү татуулсан, исгэлэн айраг), хамар сэнгэнэх (хамарт сэрүү оргих сэрэл мэдэгдэх) (шилжсэн утга) хурдан шаламгай явах сэнгэнэтэл давхих (салхи татуулан хурдлан давхих).
сангарцгаа [зүйр үг]
(ажлыг өөрөөсөө зайлуулах, бие биедээ найдаж цалгардуулах).
солир явсан дээр [зүйр үг]
(ямар нэгэн зүйл огт байхгүй байснаас чанаргүй, муу ч гэсэн ортой байх хэрэгтэй) зарим юмны далий солиу байдал, солжир солир эвэртэй үхэр (солжир эвэртэй үхэр).
сонсдог [зүйр үг]
(ах захаа хүндэтгэх нь зүйтэй) хүний буруутай үйл явдлыг зааж хэлж өгөх муу зан сургах (элдэв гаж муу зуршилтай болох), сурган хэлэх (алдаа оноог нь ялган зааж хэлэх), зэмлэн сургах (алдаа эндэгдлийг нь буруушаан тодорхой хэлж өгөх), сурахад бүү алжаа, сургахад бүү халир (зүйр үг) (сурч байгаа, сургаж байгаа хоёр аль аль нь шантрахгүй бол заавал амжилтад хүрнэ) эмнэг морь малыг унах, хөллөх, ачих зэрэг эдэлгээнд дасгаж номхруулах даага сургах (даагыг улага эдэлгээнд дасгах), морь тэргэнд сургах (морь тэргэнд хөллөхөд дасгах), уналгад сургах (уналга ачлаганд дасгах, номхон болгох), харцага сургах (харцгыг хүний эрхшээлд оруулах, ан хийж чаддаг болгох), эмнэг сургах (ороо догшин морийг номхон болгож уналга ачлаганд хэрэглэх), нохойгоо анд сургах (нохойд ан барих чадвар суулгах).
сураагүй нь балай [зүйр үг]
(эрдэм ном сурах нь чухал, хэрэв сурахгүй бол тэнэг болно) занших, дадах муу зан сурах (муу зуршилтай болох), ялгаж сурах (ялгаж таньдаг болох),
сургаалгүй илжиг [зүйр үг]
(төвөг уддаг, суртал сургаалгүй хүнийг адласан хэллэг), сурталгүй хүн замаа түгжинэ, сурлагагүй хүн оюунаа түгжинэ (зүйр үг) (хүн суртал сургаалгүй байх нь өөрийн биед төдийгүй нийгэмд ч муу) улс төр, олон нийтийн чухал ажлын арга явууллагыг олон түмэнд ухуулан сэнхрүүлэхээр хийх ажил суртал ухуулга (хоршоо үг) (улс төр, нийгмийн чухал асуудлыг олонд түмэнд сэнхрүүлэн ойлгуулахын тулд хийж буй зохион байгуулалттай үйл ажиллагаа), үзэл суртал (хоршоо үг) (аливаа нэгэн нийгмийн анги, нийгэм улс төрийн байгуулал, чиглэлийг илэрхийлэн хамгаалах үзэл, баримтлал).
сүрэгт нь уургаа барьсангүй [зүйр үг]
(эрх ашигт нь халдсангүй, хөрөнгө хогшлыг нь хөндсөнгүй), сүү хийсэн савнаас үнэр нь гарахгүй, сур иддэг нохойны ховдог нь гарахгүй (зүйр үг) (сурсан занг болиход хэцүү), сүү гашилбал язмаг, мэргэд ганцаардвал өнчин (зүйр үг) (хань нөхөр, ах дүүгүй ганцаардах хэцүү), сүү мэт цагаан сэтгэлтэй, түлхүүр мэт уран гартай (зүйр үг) (сэтгэл сайхан, ажилд чадамгай), сүүг хөөрүүлбэл галаа тат, сүх сугарвал толгойгоо тат (зүйр үг) (болгоомж чухал), сүүг самарч буцалгахыг зогсоохоор тогооны ёроолын галыг унтраа (цэцэн үг) (үйл явдлын оньсыг олж асуудлыг угаас нь шийдвэрлэх нь чухал), сүүний өнгө цагаан боловч будаг болдоггүй сүүдрийн бие нь их боловч барьж болдоггүй (зүйр үг) (юм бүхэн өөрийн чанар хэмжээнээс давдаггүй), сүүнд халаад тараг үлээж, сүүлдэж ирээд хоймор гарах (зүйр үг) (давшуурах, даврах), сүүнд халсан хүн тараг үлээнэ (зүйр үг) (ичиж зовсон хүн юу ч хийж мэднэ).
сүх байвал түлээ холгүй [зүйр үг]
(чин үнэнч сэтгэл эрхэм).
сэмэрхий самбайнаас [зүйр үг]
(үнэ хүндгүй, хямдхан зүйл) ихэвчлэн цагаан өнгөтэй байдаг, зөөлөн, хөвөн, утсан сийрэг нэхээстэй нимгэн эд эмнэлэгт боолтод хэрэглэнэ.
таван хаан шиг [зүйр үг]
(хэтэрхий их мэдэмхийрдэг), тааж мэдэхэд оньсого сайхан, тайлж олоход зангилаа сайхан (зүйр үг) (оньсого, таавар ухаан санааг хөгжүүлэх тустай) үл мэдэх зүйлийг баттай бус сургаар юмуу өөрийн бодлоор бараглан үнэнд тааруулж хэлэх тааварлах, таамаглах, таамнан бодох урьдчилан таах (юмны шинж тэмдэг, байгаа тодорхой нөхцөл байдал дээр нь үндэслэн урьдаар таамаг дэвшүүлэх), тааж олох (төсөөлөн бодож олох), тааж хэлэх (зөв бурууг нь мэдэхгүй, санаж бодсоноо хэлэх), тааж мэддэг танчин чинба биш, тамшаалж мэддэг тарлан бух биш (зүйр үг) (бүх юмыг мэдэж байх ёстой биш).